TRZECH KRÓLI
Adoracja Dzieciątka Jezus / S. Botticelli
W chrześcijaństwie jest to święto Objawienia Pańskiego – Epifania (gr. epipháneia – ukazanie się, objawienie), — na pamiątkę objawienia się światu Chrystusa.
Jedno z najstarszych i najważniejszych świąt w Kościele, ustanowione i obchodzone już w III wieku na Wschodzie, a od IV wieku na Zachodzie.
W chrześcijaństwie wschodnim łączy się ono w szczególności z chrztem Jezusa w Jordanie — (Święto Jordanu, przypada według kalendarza gregoriańskiego 19 stycznia), — a zachodnim z hołdem Trzech Króli.
Trzej Królowie
Adoration of the Magi/WGA – Weyden
Opowieść o Mędrcach ze Wschodu w Piśmie Świętym Starego i Nowego Testamentu pojawia się jedynie w Ewangelii według św. Mateusza (Mt 2, 1-12):
„Gdy zaś Jezus narodził się w Betlejem w Judei za panowania króla Heroda, — oto Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy i pytali
— «Gdzie jest nowo narodzony król żydowski? — Ujrzeliśmy bowiem jego gwiazdę na Wschodzie i przybyliśmy oddać mu pokłon». (…)
A oto gwiazda, którą widzieli na Wschodzie, szła przed nimi, — aż przyszła i zatrzymała się nad miejscem, gdzie było Dziecię.
Gdy ujrzeli gwiazdę, bardzo się uradowali. — Weszli do domu i zobaczyli Dziecię z Matką Jego; — upadli na twarz i oddali Mu pokłon.
I otworzywszy swe skarby, ofiarowali Mu dary: złoto, kadzidło i mirrę”.
Przekaz wymienia Mędrców, a właściwie Magów — ( magoj, a tak nazywano wówczas astrologów, tłumaczy snów, znawców nauk tajemnych, zwłaszcza kapłanów perskich), — nie mówi o królach, ich liczbie i imionach.
Już wcześni pisarze chrześcijańscy zaczęli nazywać ich także królami, choć ich liczba była różna.
— Z czasem przyjęto liczbę Trzech Króli (były trzy dary), — a około VIII wieku w tradycji Kościoła utrwaliły się ich imiona: Melchior (Melkhi, Melkon), Kacper (Gaspar) i Baltazar.
Według legendy, — szczątki mędrców zostały znalezione i przewiezione do Mediolanu przez św. Helenę.
— W katedrze kolońskiej znajduje się relikwiarz Trzech Króli, — ogromne dzieło reńsko-mozelskiej sztuki zdobniczej — oraz poświęcony im ołtarz, ręki Stephana Lochnera.
ZOBACZ: Relikwiarz Trzech Króli
Pokłon Trzech Króli stanowi jeden z najczęstszych tematów ikonograficznych w sztukach plastycznych podejmujących motywy religijne — (m.in. dzieła S. Botticellego, Leonarda da Vinci, A. Dürera, P. P. Rubensa).
W sztuce wczesnochrześcijańskiej byli ukazywani głównie jako perscy władcy-kapłani, w strojach orientalnych i czapkach frygijskich w chwili oddawania hołdu.
Od X wieku zaczęto przedstawiać ich bardziej jako królów (czapkę frygijską zastąpiono koroną).
Na obrazach średniowiecznych bywali bardzo zróżnicowani, — np. jeden z nich był starcem, drugi dojrzałym mężczyzną, a trzeci młodzieńcem,
— co symbolizowało etapy ludzkiego życia.
Od XV wieku Królowie reprezentowali różne części świata, — jeden z nich był czarnoskóry — (to, że reprezentowali trzy kontynenty pojawia się już u św. Beddy Czcigodnego, VIII wiek).
Trzej Królowie są postaciami nierozerwalnie związanymi z Bożonarodzeniową szopką.
Praktyki związane z dniem Trzech Króli
6 stycznia święci się kadzidło (mieszanka ziół i żywicy), — zwyczaj ten wykształcił się na przełomie XV i XVI wieku.
Dawniej wraz z kadzidłem święcono także złoto (złote monety), — którym dotykano szyi, — natomiast kadzidłem okadzano dom i obejście.
— Oba zabiegi miały na celu wypędzenie zła i chorób.
Od XVIII wieku święci się także kredę, którą wypisuje się na drzwiach domów litery przedzielone krzyżykami K+M+B oraz bieżący rok.
— Potocznie uważa się je za inicjały imion Trzech Króli, — w rzeczywistości są to pierwsze litery łacińskiej sentencji
— Christus mansionem benedicat — („Niech Chrystus błogosławi temu domowi”).
6 stycznia tradycyjnie kończy dwunastodniowy okres bożonarodzeniowy, zwany dwunastnicą.
Święto w ludowej tradycji
W Trzech Króli w wielu krajach Europy domy odwiedzali chłopcy przebrani za trzech króli, składając życzenia i śpiewając kolędy.
— Dzieci otrzymywały drobne prezenty, — a w wielu domach wybierano „migdałowego króla” (lub „bobowego”).
W Hiszpanii i Portugalii 6 stycznia jest do dziś dniem dedykowanym dzieciom, które znajdują wówczas w swoich butach prezenty od trzech króli lub, — jeśli były niegrzeczne, — węgiel (obecnie cukierki jak on wyglądające).
— Tu św. Mikołaj z prezentami na Boże Narodzenia zaczął pojawiać się dopiero w ostatnim pięćdziesięcioleciu.
6 stycznia w Irlandii — to Litlle Christmas (zwane Nollaig Bheag), — czyli „Małe Boże Narodzenie”, — dzień kończący okres świąteczny.
Tego dnia chowa się wszystkie dekoracje świąteczne. — Zrobienie tego wcześniej ma przynosić pecha.
Dzień ten określany jest także jako Women’s Christmas ( Nollaig na mBan), — czyli „Boże Narodzenie kobiet”.
— Mężczyźni przejmują od swoich żon na ten jeden dzień obowiązki domowe, — kobiety natomiast spotykają się we własnym gronie.
Najczęściej od Trzech Króli rozpoczyna się w Europie karnawał.
Święto Trzech Króli było w Polsce dniem wolnym od pracy do 1960 roku, — gdy zostało zniesione ustawą Sejmu PRL.
— Przywrócono je w 2011 roku.
W Europie jest też dniem wolnym od pracy w Andorze, Austrii, Chorwacji, Finlandii, Grecji, Hiszpanii, Liechtensteinie, San Marino, Słowacji, Szwecji, Włoszech, trzech landach niemieckich — (Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Saksonia Anhalt) — oraz na Cyprze.
W Hiszpanii (najstarsza w Alcoy, od 1885 roku), Andorze, niektórych miastach Meksyku oraz w Polsce (powszechniej od 2011 roku, — m.in. w Warszawie, Gdańsku, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie i Wrocławiu) — odbywają się uliczne parady orszaku Trzech Króli.
6 stycznia (według kalendarza gregoriańskiego) przypada wigilia Bożego Narodzenia w Kościele prawosławnym, zachowującym kalendarz juliański.
***
